Page 8 - Teraz egzamin ósmoklasisty - język polski, repetytorium, szkoła podstawowa
P. 8
1. Analiza i interpretacja tekstu
3. Liryka
Cechy liryki
Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich (obok epiki często występowanie rymów;
i dramatu). Utwory liryczne cechuje: obecność podmiotu lirycznego, który przekazuje
bogactwo środków stylistycznych; swoje przeżycia i doznania w formie monologu lirycz
zazwyczaj podział na strofy zbudowane z wersów; nego.
Najważniejsze elementy utworu lirycznego Podział rymów
Podmiot liryczny (osoba mówiąca) – fikcyjna oso- dokładne – zbudowane z tych samych głosek, np.
ba wyrażająca w wierszu swoje emocje, poglądy, młodzi – głodzi
myśli. niedokładne – zbudowane z podobnie brzmiących
głosek, np. myśli – wyszli
Adresat utworu – osoba, do której zwraca się pod-
miot liryczny. Adresatem może być pojęcie, przed- żeńskie – obejmują półtorej sylaby (rymują się wyrazy
miot, zjawisko. Nie zawsze musi być ujawniony. wielosylabowe), np. mowa – słowa
męskie – obejmują jedną sylabę (rymują się wyrazy
Wers – jedna linijka wiersza. jednosylabowe), np. dąb – ząb
Strofa (zwrotka) – wyodrębniona graficznie część sąsiadujące (parzyste) – rymują się wyrazy z sąsia-
utworu, zbudowana co najmniej z dwóch wersów. dujących wersów 1. i 2. oraz 3. i 4.: aabb
krzyżowe (przeplatane) – rymują się wyrazy z wer-
Refren – powtarzający się (zazwyczaj po każdej stro- sów 1. i 3. oraz 2. i 4.: abab
fie) fragment wiersza. okalające – rymują się wyrazy z wersów 1. i 4. oraz
Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych za- 2. i 3.: abba
kończeń wyrazów.
Typy liryki Przykładowe rodzaje wierszy
DRAMAT LIRYKA Liryka bezpośrednia Wiersz stroficzny – utwór, który jest podzielony
na strofy.
podmiot liryczny wyraża swoje przeżycia wprost,
bezpośrednio
obecność podmiotu wskazują czasowniki w 1 os. Wiersz sylabiczny – utwór o jednakowej liczbie sy-
lab w każdym wersie lub o powtarzalnym układzie
liczby pojedynczej lub mnogiej (np. czuję, płaczę, wersów różnej długości w strofach.
cierpimy, kochamy) oraz zaimki (ja, mój, nasz)
Wiersz wolny – utwór o swobodnej budowie
Liryka pośrednia (np. o różnej liczbie sylab w wersach, o strofach róż-
podmiot liryczny pozostaje ukryty, prezentuje swo- nej długości).
je myśli i uczucia poprzez opis (np. krajobrazu, Wiersz biały – utwór pozbawiony rymów, charakte-
przedmiotu, sytuacji) rystyczny dla poezji współczesnej.
podmiot wypowiada się w 3 os. lp. lub bezosobowo
Wybrane gatunki liryczne
Gatunek Objaśnienie Przykład
pieśń • utwór stroficzny o regularnej budowie i wyrazistym rytmie opartym na jednako- • Jan Kochanowski,
wej liczbie sylab w wersach, stałym układzie rymów, refrenie oraz powtórzeniach Pieśni
hymn • uroczysta pieśń pochwalna o charakterze religijnym lub patriotycznym, sławiąca • Hymn o miłości
Boga, osobę, bohaterskie czyny, wielkie idee, ojczyznę św. Pawła
• cechy hymnu to: podniosły nastrój, podmiot zbiorowy (my) oraz liczne apostrofy
tren • utwór żałobny poświęcony zmarłej osobie, wyrażający żal po jej śmierci oraz • Jan Kochanowski,
głoszący pochwałę jej zasług i zalet Treny
fraszka • krótki wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, zwykle żartobliwy, czasem • Jan Kochanowski,
refleksyjny, bywa zakończony zaskakującą puentą Na lipę, O miłości
sonet • utwór składający się z 14 wersów podzielonych na cztery zwrotki – dwie pierw- • Adam Mickiewicz,
sze strofy są czterowersowe i mają charakter opisowy, dwie kolejne są trzywerso- Sonety krymskie
we i mają charakter refleksyjny
14
